Mentaliteit in Versnelling: De Veranderende Psychologische Last van Formule 1

Formule 1 is niet alleen fysiek intensief, maar vereist ook geestelijke weerbaarheid van de coureurs. We zijn inmiddels bezig met het 76ste seizoen van de koningsklasse van de autosport, en in de loop der tijd is er veel veranderd. Waar coureurs zoals Lando Norris en Lewis Hamilton tegenwoordig openhartiger spreken over hun mentale gezondheid, was er in de tijd van oud-formule 1-coureurs Jan Lammers en Michael Bleekemolen minder ruimte voor dergelijke gesprekken.

‘Ik voelde me vaak depressief. Na een slecht weekend dacht ik dat ik niet goed genoeg was. Al die druk bouwt zich op gedurende het seizoen, en dan zijn er ook nog sociale media, wat je echt kan raken’, aldus Norris in een gesprek op het YouTube-kanaal van McLaren. Deze openheid onder huidige Formule 1-coureurs is steeds gebruikelijker, maar het wijst ook op een verschuiving in de taken en verantwoordelijkheden binnen de Formule 1. Door in gesprek te gaan met een sportpsycholoog en twee oud-coureurs, wordt deze verandering nader bekeken.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Media-aandacht, sociale druk, prestatiedwang: alle coureurs ervaren het, maar dit nieuwe takenpakket is niet vergelijkbaar met wat er in het verleden bestond. ‘In mijn tijd was dat veel minder aan de orde’, zegt voormalig F1-coureur Michael Bleekemolen in een exclusief interview met F1Maximaal. Tegenwoordig is dat anders. Norris gaf in 2020 bijvoorbeeld aan dat de druk binnen de sport overweldigend was: ‘In mijn eerste jaar kon ik met die druk nauwelijks omgaan. Op race-dagen kon ik bijna niet eten of drinken’, aldus de Britse McLaren-coureur.

Wies Stevens, sportpsycholoog bij PerformWise (onderdeel van NL sportpsychologen), stelt dat het cruciaal is om mentale uitdagingen bespreekbaar te maken. ‘Het is extreem belangrijk, maar veel topsportculturen zijn niet ingesteld op het uiten van twijfels. Dat geldt zeker voor meer conservatieve sporten, en ik beschouw Formule 1 daar als een voorbeeld van. Dit kan ertoe leiden dat mensen zich beter voordoen dan ze zich voelen’, legt Stevens uit in een gesprek met F1Maximaal.

Coureurs hebben ook uitdagingen naast de baan

Frontiers in Sports and Active Living is een wetenschappelijk tijdschrift dat onderzoek heeft gedaan naar de mentale strijd van coureurs. Het onderzoek toont aan dat de rol van de media wel degelijk invloed heeft op de mentale gesteldheid van coureurs in de autosport. ‘Tijdens een typisch Grand Prix-weekend nemen coureurs deel aan talloze media-optredens, briefings en verplichte sponsoractiviteiten, naast trainingen en oefensessies’, aldus het onderzoek.

‘Media-optredens kunnen uitdagingen meebrengen en stellen hoge verwachtingen aan het publieke gedrag van coureurs. Het wordt dan ook benadrukt hoe lastig het kan zijn om de focus te verleggen van sociale betrokkenheid naar racevoorbereiding.’ De onderzoekers stellen dat er meer ruimte moet komen voor gesprekken over mentale gezondheid. ‘Nu de media-aandacht in de Formule 1 toeneemt, hopen we dat open gesprekken over mentale gezondheid genormaliseerd worden. In andere sporten hebben media-afbeeldingen van atleten als mensen met emoties en kwetsbaarheden geholpen om veiligheid en ondersteuningssystemen te vergroten.’

Jan Lammers, oud-Formule 1-coureur, vindt dat het mentale welzijn van een coureur niet onderschat mag worden. Max Verstappen benadert de wedstrijd bijvoorbeeld heel anders dan Norris, volgens Lammers. Verstappen vermeldt vaak dat hij zijn ‘emoties wil uitschakelen’, terwijl Norris juist openhartig wil zijn. Lammers gelooft dat iedereen zichzelf moet kunnen zijn. ‘Je moet het niet bagatelliseren, en iedereen moet zich comfortabel voelen om te bespreken waar zij mee zitten. Voor Lando is dat een uitlaatklep’, zegt Lammers over de openhartigheid van de McLaren-coureur in een interview met F1Maximaal. ‘Druk heeft geen substantie, het bestaat niet in die zin. Vraag me de druk maar eens aan te geven, het werkt niet zoals een zoutvaatje, het leeft alleen voor degene die het voedt’, legt Lammers uit.

In de tijd dat Bleekemolen en Lammers actief waren, was de sport veel gevaarlijker dan nu. In de jaren ’70 en ’80 verloren tientallen coureurs hun leven tijdens wedstrijden. Ondanks deze gevaren probeerde Lammers er met een brede blik op te kijken. ‘Je wilde daar geen twijfels over zaaien. Dat zou de kans op een ongeluk alleen maar vergroten’, denkt Lammers.

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Wanneer Bleekemolen gevraagd wordt of hij denkt dat de huidige generatie coureurs het makkelijker heeft dan in zijn tijd, is hij stellig: ‘Ja, dat denk ik soms. In mijn tijd was het fysiek ook uiterst veeleisend. Mentaal is het moeilijk te vergelijken, want zij hebben te maken met een andere druk. Het was gewoon een andere tijd’, zegt hij.

Bleekemolen merkt op dat ook hij in zijn tijd met media en andere randzaken omging die bij de sport kwamen kijken. ‘In mijn tijd in de Formule 1 was je even een ster, en moest je ook op televisie komen. Dat werd toen geregeld, maar het is lang niet zo extreem als nu met de media. Nu staan er zelfs mensen bij om te controleren of je niks verkeerds zegt’, aldus de Nederlander.

Volgens Stevens kan dit een grote impact hebben op het mentale welzijn en de prestaties van een sporter, maar het is begrijpelijk dat men er niet altijd aan wil denken. ‘Bij wielrennen zie je dat ook; als iemand zich gaat focussen op de gevaren, ga je eigenlijk fouten maken’, legt ze uit.

De weg vooruit nemen

Mentale druk was in het verleden minder bespreekbaar, volgens Bleekemolen, en dat is logisch. Wanneer hem gevraagd wordt hoe hij met zulke situaties omging, antwoordt hij duidelijk: ‘Uiteindelijk deed ik dat niet. Je denkt dat de enige oplossing is om vooruit te blijven gaan’, vertelt hij beslist.

Lammers beaamt dit en meent dat het in die tijd niet zinvol was om dit soort onderwerpen aan te kaarten. ‘Je doet jezelf er totaal geen plezier mee. Eigenlijk probeer je het gewoon te blokkeren zodat je je kunt concentreren op wat echt telt: instappen en weer gaan’, verklaart Lammers.

De gevaren van de Formule 1 zijn evident, maar in de vorige eeuw was het nog veel riskanter. In de jaren ’70 kwamen er meer dan tien coureurs om het leven; toch stond Bleekemolen daar niet bij stil. ‘Nee, daar denk je gewoon niet aan. Je weet dat de sport gevaarlijk is, natuurlijk, maar je hebt eigenlijk geen tijd om daarover na te denken.’

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

De manier waarop Bleekemolen deze gevaren en mentale druk heeft ervaren, lijkt geen uitzondering te zijn. Het wegstoppen van deze problemen was een kenmerk van die tijd. Lammers vertelt ook dat er simpelweg ‘geen tijd’ was om na te denken. ‘Je focust gewoon op goede tijden en snelle rondes. Je concentreert je niet op ongelukken, want dat werkt niet. Het haalt je uit je concentratie, dus je probeert er gewoon langs te kijken.’

Waar coureurs tegenwoordig meer openhartig zijn over hun mentale strijd, werd dat in het verleden vaak weggestopt. Sportpsycholoog Stevens merkt op dat mensen er goed in zijn om dit te doen, maar de vraag is of dat echt gezond is. ‘Het is mogelijk om te verdringen; we zijn daar best goed in. In de psychologie gebruiken we vaak de metafoor van het onder water drukken van een ballon’, legt Stevens uit.

‘Je kunt je gevoelens onderdrukken. Mensen doen dit vaak door zich te afleiden of bepaalde situaties te vermijden. Anderen kiezen er voor om middelen te gebruiken om de pijn niet te voelen.’ Dit lijkt precies te zijn wat de oud-coureurs hebben gedaan: blijven racen. Toch moet Bleekemolen toegeven dat hij in het verleden graag meer steun had gehad. ‘Het zou fijn zijn geweest als ik betere mensen om me heen had gehad in die tijd’, zegt hij.

Mentaal herstellen is enorm belangrijk

Het is duidelijk dat er in die tijd een taboe heerste op het bespreken van mentale problemen, maar deze barrière wordt nu langzaam afgebroken. Volgens Stevens kan dit niet snel genoeg gaan. ‘Er worden stappen gezet, maar het systeem is nog steeds zo ingericht dat het niet gestimuleerd wordt. Dit is een breed maatschappelijk probleem’, stelt de sportpsycholoog.

Stevens benadrukt het belang van herstel, ook mentaal in de topsport. ‘Vaak denken we dat herstel iets is dat later kan, of na een paar uur slapen kan ik weer verder. Maar herstel is ook emotioneel. Denk aan ontlading, afleiding, vrienden zien, lachen of humor. Sporters zijn zich daar soms niet van bewust’, legt Stevens uit.

Lammers sprak in zijn tijd dus niet veel over de mentale strijd, maar voor zijn zoon René, die ook zijn eerste stappen in de autosport zet, probeert hij de kans te bieden om openhartig te zijn over mentale uitdagingen. René Lammers is pas zestien, en dat is volgens zijn vader een uitdagende leeftijd. ‘Op die leeftijd spelen er veel dingen in je leven.’

Makkelijk is het niet volgens Lammers

Lammers legt uit hoe belangrijk het is om patronen te herkennen bij jonge sporters: ‘Soms kun je elkaar moeilijk bereiken, maar je moet wel dingen van elkaar begrijpen. Situaties, denkpatronen, manieren van aanpak, manieren van handelen. Als ouder kom je ook in lastige situaties terecht. Neem de ouder van Lamine Yamal. Wat zij in hun leven nog niet hebben meegemaakt, maakt hij mee in misschien een jaar. Ga er maar aan staan’, meent Lammers over de jonge voetballer die op zeer jonge leeftijd doorbreekt.

Norris vertelde vorig jaar aan Sky Sports dat hij in het begin van zijn carrière door de druk ‘niet kon eten en drinken’, maar dat dit door de jaren heen verbeterd is. Volgens sportpsycholoog Stevens speelt ervaring in dit proces een grote rol. ‘Je gaat bijvoorbeeld naar de sportschool om je conditie te trainen, zo kun je ook je mentale vaardigheden trainen. De een doet dat met een personal trainer, de ander zoekt het zelf op via Google.’

Zelfontwikkeling is dus zeker mogelijk, volgens Stevens. Ze merkt op dat sommige sporters zelfstandig groeien. ‘Er zijn mensen die zich hierin verdiepen en zo gezonde denkpatronen aanleren, en dat regelen ze dan zelf’, legt ze uit.

De druk van de media en publieke verwachtingen is door de jaren heen veranderd. Waar vroeger de fysieke risico’s voorop stonden, spelen nu andere factoren een rol. Als het aan Stevens ligt, gaan topsporters meer openhartig zijn over hun mentale uitdagingen. ‘Het liefst vandaag nog!’